Δεν την πτόησε ούτε η πανδημία, ούτε οι μεταλλάξεις του κορωνοϊού, ούτε το γεγονός ότι ήταν επτά μηνών έγκυος. Επρεπε να ταξιδέψει και ταξίδεψε. Πριν από δύο μήνες η Δάφνη Ματζιαράκη προσγειώθηκε στη Βόρεια Κένυα με προορισμό τη Laikipia και επέστρεψε πριν από δύο εβδομάδες. Ηθελε να ολοκληρώσει τα γυρίσματα του μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ της πριν από τον τοκετό και να ξεκινήσει το μοντάζ. Διήνυσε μακρινές αποστάσεις, χωρίς κάλυψη δικτύου στο κινητό, χωρίς κανένα σημάδι πολιτισμού, με άγρια ζώα γύρω της τα οποία ήθελε να κινηματογραφήσει από κοντά.
Οταν το 2016 με το μικρού μήκους ντοκιμαντέρ της «4,1 Μίλια» έφτασε στις υποψηφιότητες για τα βραβεία Οσκαρ, δεν άλλαξε μόνον η δική της ζωή, αλλά και του ανθυποπλοιάρχου του ελληνικού λιμενικού στη Μυτιλήνη Κυριάκου Παπαδόπουλου (πέθανε 44 χρόνων το 2018). Κατέγραψε την καθημερινότητά του στη θάλασσα, να διασώζει απελπισμένους ανθρώπους την περίοδο της μεγάλης προσφυγικής κρίσης. Μετά, η Δάφνη Ματζιαράκη ταξίδεψε στη Σάμο, στο εκεί κέντρο υποδοχής, και γύρισε το «Container», που αναρτήθηκε στην πλατφόρμα Οp–Docs των New York Times. Στη Σάμο πάλι, γύρισε ένα ακόμη ντοκιμαντέρ –ενταγμένο σε μια σειρά– που θα προβληθεί τώρα στην Αμερική και στο οποίο executive producer είναι η Οπρα Γουίνφρεϊ. Από το 2017 έχει προσθέσει στον κινηματογραφικό χάρτη της και τη «Laikipia»· τη φυλή Samburu, τις μάχες εξαιτίας της αδυσώπητης ξηρασίας για τη διεκδίκηση φυσικών πόρων, τη σχέση με τους λευκούς Ευρωπαίους αποίκους, τα σαφάρι για πολυτελή τουρισμό. Ο υψηλός προϋπολογισμός της ταινίας καλύπτεται κατά μεγάλο μέρος από την αμερικανική εταιρεία παραγωγής One Story Up, executive producer της οποίας είναι ο Ρότζερ Ρος Ουίλιαμς, πρόεδρος του τμήματος ντοκιμαντέρ της Ακαδημίας Κινηματογράφου.
Αεικίνητη; Μάλλον. Επίμονη και ανυποχώρητη, περιπετειώδης εξερευνήτρια τόσο του ανθρώπινου όσο και του φυσικού τοπίου; Το υπόσχεται από τα πρώτα της βήματα.Δεν θα μπορούσε το 23ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης να εμπιστευθεί καταλληλότερο νέο ντοκιμαντερίστα από τη Δάφνη Ματζιαράκη για να περιγράψει αυτό που γνωρίζει: το ταξίδι. Συμμετέχει όχι με ταινία της αλλά με κείμενό της στη δίγλωσση έκδοση που θα συνοδεύσει το μεγάλο διαδικτυακό κινηματογραφικό αφιέρωμα της φετινής διοργάνωσης (4-14 Μαρτίου), με τίτλο «Προορισμός: Ταξίδι», το οποίο περιλαμβάνει μια επιλογή από είκοσι κορυφαία ντοκιμαντέρ, από το 1926 έως σήμερα.
Σκηνή από το «Big North» του Ντάριο Ακοτσέλα (Ιταλία, 2020).
Ταινίες με την υπογραφή των Τέρενς Ντέιβις, Μπάζιλ Ράιτ, Μαρκ Αλεγκρέ, Βέρνερ Χέρτσογκ, Σαντάλ Ακερμάν, Γιόχαν φαν ντερ Κέκεν και άλλων μάς προσκαλούν σε περιπλανήσεις στοχαστικές, συναρπαστικές, σε πόλεις κατοικημένες και θορυβώδεις, τόπους απομακρυσμένους και εκθαμβωτικούς, καταγραφές αγωνιώδεις, αυτοβιογραφικές, χωρίς αυταπάτες και καμιά φορά χωρίς εμφανή προορισμό.
Εκτός από έναν: το ταξίδι. Ντοκιμαντερίστες σαν φιλοπερίεργους ανθρωπολόγους, που παρατηρούν χωρίς να κρίνουν. Και όπως επισημαίνει στην «Κ» ο διευθυντής του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης Ορέστης Ανδρεαδάκης: «Το ταξίδι (σε όλες του τις εκφάνσεις) έχει εγγραφεί στη συλλογική μνήμη ως κυρίαρχο στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης. Ταξιδεύουμε για να βρούμε το “αλλού” και το “άλλο” αλλά στην πραγματικότητα για να βρούμε τον εαυτό μας. Ετσι, το αφιέρωμα του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης είναι ένας παγκόσμιος υπαρξιακός χάρτης, μια τοπιογραφία αναχωρήσεων και αφίξεων, μια περιπλάνηση στον χώρο και στον χρόνο».
Η απάντηση της Δάφνης Ματζιαράκη στο ερώτημα «τι σημαίνει ταξίδι για εσάς» βάζει μια παράμετρο ασυνήθιστη στον δυτικό κόσμο: την «αναγκαστική μετακίνηση». «Ταξίδι είναι η διαδρομή στο τέλος της οποίας ο ταξιδιώτης θα είναι διαφορετικός από ό,τι ήταν στην αρχή της. Είναι οι προκλήσεις κατά τη διάρκεια αυτής της διαδρομής, που καθορίζουν τον ταξιδιώτη, τον αλλάζουν και έτσι μαζί του αλλάζει ο κόσμος. Το ταξίδι πολλές φορές είναι αναγκαστικό και δεν έχει επιστροφή».
– Πόσο μεταμορφωτική εμπειρία είναι τα κινηματογραφικά ταξίδια; – Γενικώς το ταξίδι, ακόμη και για διακοπές να είσαι. Κοιτάς τον εαυτό σου στον καθρέφτη, αναλογίζεσαι τη ζωή διαφορετικά. Πόσο μικροί, τρωτοί και λίγοι είμαστε.
– Στη «Laikipia» τι σας ενδιαφέρει;– Θέλω να βοηθήσω να διασωθεί η κουλτούρα, ένας πολύ διαφορετικός τρόπος ζωής από τον δυτικό, πολύ ζωντανός και πολύ αξιόλογος. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε γι’ αυτόν. Αυτό κάνει και τον κόσμο μας ενδιαφέροντα και πλούσιο. Οι λευκοί πρώην αποικιοκράτες ζουν από τον πολυτελή τουρισμό· οι γηγενείς, από την άλλη, ζουν αποκλεισμένοι. Είναι δύο διαφορετικοί κόσμοι και παρακολουθώ και τους δυο από πολύ κοντά. Πρόθεσή μου είναι να καταλάβουμε τον πολιτισμό τους, να μην τον δούμε εξωτικά ή επιστημονικά/ανθρωπολογικά. Oλοι είμαστε άνθρωποι με αδυναμίες και προτερήματα και όλοι κάπου μοιάζουμε. Για μένα το σημαντικό δεν είναι η διαφορετικότητα αλλά η ομοιότητα.
Σκηνή από το «Laikipia» της Δάφνης Ματζιαράκη, τα γυρίσματα του οποίου ξεκίνησαν το 2017 και ολοκληρώθηκαν πριν από δύο εβδομάδες.
– Το ίδιο αισθανθήκατε και στο ντοκιμαντέρ, «4,1 Μίλια»;– Κανένας από τους ανθρώπους που γνώρισα στη Μυτιλήνη και στη Σάμο δεν έκανε το ταξίδι με τη θέλησή του, δεν ήταν επιθυμία του. Θα ήθελε να είναι στο σπίτι του. Αυτό μου άνοιξε τα μάτια. Κατανόησα τι σημαίνει «μετακινούμαι χωρίς να θέλω». Το νέο ντοκιμαντέρ που θα προβληθεί τώρα στην Αμερική, που γυρίστηκε στη Σάμο, ασχολείται με το τραύμα. Πώς το ταξίδι αυτό συμβάλλει στη δημιουργία ενός πολλαπλού τραύματος, ιδίως στα παιδιά. Και η Laikipia, αν και τόσο μακριά μας, είναι ένας μικρόκοσμος της σύγχρονης ιστορίας, με τα τραύματά της, τα πανανθρώπινα ζητήματα του ανήκειν, του φόβου για το διαφορετικό μέσα στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής, της περιβαλλοντικής καταστροφής. Ναι, ο κόσμος αλλάζει δραματικά· από την πολιτική μέχρι το κλίμα και το περιβάλλον. Το βλέπω πολύ έντονα να συμβαίνει στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη.
– Εσάς πόσο σας έχει επηρεάσει;– Νομίζω ότι αυτό που με καθορίζει στην εμπειρία του ντοκιμαντέρ είναι να προσπαθώ να κατανοήσω την ανθρώπινη πλευρά των καταστάσεων. Το ντοκιμαντέρ είναι σαν ένα διαβατήριο στην ανθρώπινη φύση. Οτιδήποτε κάνω είναι αυτό. Ακόμη και το «Laikipia», που φαντάζει ξένο και εξωτικό. Η ανθρώπινη φύση είναι πολύπλοκη, γκρίζα, δεν είναι μαύρο-άσπρο, όλοι έχουμε κοινές συντεταγμένες.
Κινηματογράφος
Σινεμά
Θεσσαλονίκη
ντοκιμαντέρ
