Πανανθρώπινος μορφασμός
Η έκφραση της άρνησης βρέθηκε να χρησιμοποιείται με τον ίδιο τρόπο από φοιτητές με μητρική γλώσσα τα αγγλικά, τα ισπανικά, την επίσημη κινεζική και την αμερικανική νοηματική γλώσσα.
Το εντυπωσιακό είναι ότι στη νοηματική γλώσσα η φράση αυτή βρέθηκε να χρησιμοποιείται μόνη της, χωρίς άλλη ένδειξη άρνησης, για να εκφράσει διαφωνία ή αντίρρηση.
Προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν έξι (ή κατά άλλους τέσσερις), μορφασμούς που αντιστοιχούν στα βασικά συναισθήματα: ευτυχία, λύπη, φόβος, θυμός, έκπληξη και αηδία.
Η νέα μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στην επιθεώρηση Cognition, βασίστηκε στην υπόθεση ότι οι μορφασμοί που προειδοποιούν για κίνδυνο ή εκφράζουν επιθετικότητα ή άλλα αρνητικά συναισθήματα ήταν σημαντικοί για την επιβίωση των προγόνων μας και εξελίχθηκαν πριν από την εμφάνιση της γλώσσας.
Αν επομένως υπάρχουν πραγματικά πανανθρώπινοι μορφασμοί, τότε οι εκφράσεις που δηλώνουν άρνηση ή διαφωνία θα πρέπει να είναι πιο εύκολο να αναγνωριστούν.
Για να εξετάσει την υπόθεση, ο Δρ Αλέιξ Μαρτίνες και οι συνεργάτες του στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο ζήτησαν από 158 φοιτητές του ίδιου πανεπιστημίου να καθίσουν μπροστά στην κάμερα και να συνομιλήσουν με έναν ερευνητή. Τους ζητήθηκε συγκεκριμένα να διαβάσουν μεγαλόφωνα εκφράσεις με αρνητικό νόημα ή να απαντήσουν σε ερωτήσεις στις οποίες ήταν αναμενόμενο να δώσουν αρνητικές απαντήσεις, όπως «μια μελέτη δείχνει ότι τα δίδακτρα θα πρέπει να αυξηθούν κατά 30%. Εσείς τι λέτε;».
Οι τρεις μητρικές γλώσσες που εξετάστηκαν έχουν διαφορετική προέλευση και γραμματική δομή -τα αγγλικά κατάγονται από τα γερμανικά, ενώ τα ισπανικά έχουν λατινική ρίζα και η αμερικανική νοηματική αναπτύχθηκε τον 19ο αιώνα και έχει διαφορετική γραμματική δομή από τα αμερικανικά αγγλικά.
Κι όμως, όταν οι εξέτασαν καρέ-καρέ τις βιντεοσκοπημένες συνεντεύξεις των φοιτητών, ελέγχοντας τις συσπάσεις των μυών του προσώπου, όλοι οι φοιτητές βρέθηκαν να χρησιμοποιούν τον ίδιο μορφασμό τη στιγμή που έλεγαν «όχι» ή δήλωναν άρνηση ή διαφωνία με άλλες λέξεις.
Ο μορφασμός συνδυάζει τη συνοφρύωση που δηλώνει θυμό, το ανασηκωμένο πιγούνι που εκφράζει αηδία και τα σφιγμένα χείλη που δείχνουν περιφρόνηση, λένε οι ερευνητές.
«Από όσο γνωρίζουμε, πρόκειται για την πρώτη ένδειξη ότι οι προσωπικές εκφράσεις που χρησιμοποιούμε για να επικοινωνήσουμε αρνητικές ηθικές κρίσεις έχουν συμπυκνωθεί σε ένα μοναδικό, πανανθρώπινο μέρος της γλώσσας» λέει ο Δρ Μαρτίνεζ.
«Από πού ήρθε η γλώσσα; Είναι ένα ερώτημα που απασχολεί την επιστημονική κοινότητα εδώ και πολύ καιρό» συνεχίζει. «Η μελέτη μας προσφέρει ισχυρές ενδείξεις μιας σύνδεσης ανάμεσα στη γλώσσα και τις προσωπικές εκφράσεις του συναισθήματος».
Το μειονέκτημα της μελέτης είναι ότι πραγματοποιήθηκε μόνο σε μια χώρα και επομένως δεν μπορεί να αποδείξει ότι ο μορφασμός της διαφωνίας είναι όντως πανανθρώπινος. Ωστόσο το συμπέρασμα του πειράματος ενισχύθηκε από την παρατήρηση ότι ο εν λόγω μορφασμός χρησιμοποιείται στη νοηματική γλώσσα ως υποκατάστατο της χειρονομίας του «όχι» ή της κίνησης του κεφαλιού που επισήμως δηλώνει άρνηση.
Χωρίς τον μορφασμό της άρνησης, το νόημα ολόκληρων προτάσεων θα αντιστρεφόταν στη νοηματική, επισημαίνουν οι ερευνητές.
Η ίδια ομάδα είχε αναγνωρίσει σε προηγούμενες μελέτες 21 επιμέρους μορφασμούς που προκύπτουν από το συνδυασμό των έξι βασικών συναισθημάτων. Για παράδειγμα, τα συναισθήματα της χαράς και της αηδίας μπορούν να συνδυαστούν σε μια έκφραση «αηδιασμένης χαράς» όταν κανείς ακούει κοπρολογικά ανέκδοτα ή βλέπει τη λερωμένη πάνα ενός χαριτωμένου μωρού.
Η διαφορά είναι ότι η έκφραση της άρνησης είναι πιο «πρωτόγονη», ίσως το ίδιο αρχαία με τους μορφασμούς που εκφράζουν τα βασικά συναισθήματα.
Επόμενος στόχος των ερευνητών είναι να δημιουργήσουν έναν αλγόριθμο που θα αναλύσει βίντεο στο YouTube διάρκειας τουλάχιστον 10.000 ωρών. Η ανάλυση θα μπορούσε να επιβεβαιώσει τη χρήση του συγκεκριμένου μορφασμού και στους χρήστες άλλων γλωσσών, ή ακόμα να αναγνωρίσει πανανθρώπινους μορφασμούς με θετικό νόημα.
Βαγγέλης Πρατικάκης
Newsroom ΔΟΛ
