Του Jared Diamond*
Σήμερα, η Covid-19 αλλάζει τον κόσμο. Μολύνει πολλούς, σκοτώνει κάποιους, έχει διακόψει τις συνήθεις κοινωνικές σχέσεις, έχει σταματήσει τα
διεθνή ταξίδια και πλήττει τις οικονομίες μας και το εμπόριο. Πώς θα είναι ο κόσμος μας σε μερικά χρόνια
από τώρα, όταν θα έχει υποχωρήσει αυτή η οξεία κρίση;
Υπάρχει η διαδεδομένη άποψη πως τα εμβόλια που αναπτύσσονται θα μας προστατεύσουν έναντι της ασθένειας. Ομως αυτό παραμένει αμφίβολο. Οι ασθένειες διαφέρουν στο πώς μπορούν να αντιμετωπισθούν από εμβόλια.
Κάποια εμβόλια – για την ευλογιά και τον κίτρινο πυρετό, για παράδειγμα – πράγματι προστατεύουν επί δεκαετίες ή για μια ζωή. Ομως για τη γρίπη, η προστασία τους διαρκεί λιγότερο από χρόνο. Και δεν υπάρχουν ακόμα εμβόλια για την ελονοσία και το AIDS, παρά τις τεράστιες προσπάθειες που έχουν επενδυθεί για την ανάπτυξή τους.
Μετάλλαξη
Η γρίπη συχνά μεταλλάσσεται ή τα διαφορετικά στελέχη της εξαπλώνονται περισσότερο τη μία ή την άλλη χρονιά, έτσι ώστε ένα νέο εμβόλιο να δημιουργείται κάθε χρόνο. Εκεί που τα εμβόλια για την πολιομυελίτιδα και την ευλογιά προστατεύουν τους πάντες, τα εμβόλια για τη γρίπη και τη χολέρα προστατεύουν περίπου τους μισούς από εκείνους που τα λαμβάνουν. Ετσι, η αποτελεσματικότητα των εμβολίων για την Covid-19 είναι αδύνατον να προβλεφθεί.
Ομως ας υποθέσουμε ότι σύντομα θα έχουμε αποτελεσματικά εμβόλια για την Covid-19. Πώς θα αλλάξει ο κόσμος; Επιστήμονες σε πολλές χώρες – Κίνα, ΗΠΑ, Ρωσία, Βρετανία και άλλες – αγωνίζονται για την ανάπτυξή τους. Αρα υπάρχει ένα κακό σενάριο, ένα καλό σενάριο και όλα τα ενδιάμεσα.
Υπάρχουν ήδη αρκετά σημάδια ότι αρχίζει να εξελίσσεται ένα κακό σενάριο. Τα 7,7 δισ. δόσεις για τον παγκόσμιο πληθυσμό των 7,7 δισ. ανθρώπων δεν μπορούν να παραχθούν και να διανεμηθούν παγκοσμίως σε μια νύχτα. Στην αρχή οι δόσεις θα είναι λίγες. Ποιος θα τις λάβει πρώτος; Η κοινή λογική απαιτεί οι πρώτες δόσεις να πάνε στο ιατρικό προσωπικό, επειδή όλοι οι υπόλοιποι τους χρειαζόμαστε για να φροντίσουν τους ασθενείς και να μας χορηγήσουν τα εμβόλια. Από όσους εξ ημών δεν είναι ιατρικό προσωπικό, οι πλούσιοι, ισχυροί άνθρωποι θα βρουν τρόπους να λάβουν τα εμβόλια πριν από τους φτωχούς, χωρίς μεγάλη ισχύ ανθρώπους.
Αυτό αφορά τη διανομή των δόσεων μέσα σε μια χώρα που πρώτη θα αναπτύξει ένα αποτελεσματικό εμβόλιο. Είναι πιθανότατα να υπάρχει εγωισμός και σε διεθνές επίπεδο: μια χώρα που αναπτύσσει εμβόλιο σίγουρα θα βάλει τους πολίτες της πρώτα απ’ όλους. Αυτή η προτεραιότητα έχει ήδη συμβεί όσον αφορά τις μάσκες: πριν από κάποιους μήνες, όταν αυτές οι μάσκες ήταν λιγοστές και κάποια φορτία από την Κίνα έφθασαν στην Ευρώπη, διάφορες χώρες ενεπλάκησαν σε ανταγωνισμό με κάθε μέσο για να τις εξασφαλίσουν για λογαριασμό τους. Ακόμα χειρότερα, κάποια χώρα που θα αναπτύξει εμβόλιο μπορεί να το κρατήσει, στερώντας το από πολιτικούς ή οικονομικούς αντιπάλους της.
Θα επιστρέψει
Αν το σκεφθούμε όμως, εγωιστικές εθνικές πολιτικές θα ήταν αυτοκτονικές. Ακόμα και βραχυπρόθεσμα, καμία χώρα δεν μπορεί να είναι ασφαλής όσον αφορά την Covid-19 από μόνη της, εξαλείφοντας την ασθένεια μέσα στα σύνορά της. Στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, η Covid-19 θα επιστρέψει σε τέτοια χώρα από άλλες που δεν έχουν εξαλείψει τον ιό.
Αυτό έχει ήδη συμβεί στη Νέα Ζηλανδία και στο Βιετνάμ, όπου αυστηρότατα μέτρα σταμάτησαν την τοπική μετάδοση, αλλά πολίτες που επέστρεψαν από το εξωτερικό συνέχισαν να φέρνουν τον ιό. Αυτό μας οδηγεί σε ένα καίριο συμπέρασμα: καμία χώρα δεν θα είναι ασφαλής από την Covid-19 έως ότου όλες είναι ασφαλείς. Είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα που απαιτεί παγκόσμια λύση.
Αυτό το θεωρώ θετικό. Αντιμετωπίζουμε παγκόσμια προβλήματα που απαιτούν παγκόσμιες λύσεις: ιδιαίτερα την κλιματική αλλαγή, τη μείωση των φυσικών πόρων παγκοσμίως και τις αποσταθεροποιητικές συνέπειες της ανισότητας σε όλες τις χώρες. Οπως ακριβώς καμία χώρα δεν μπορεί να εξαλείψει από μόνη της την Covid-19 για πάντα περιορίζοντας τον ιό μέσα στα σύνορά της, καμία χώρα δεν μπορεί να προστατευτεί απέναντι στην κλιματική αλλαγή περιορίζοντας απλά την εξάρτησή της από τα ορυκτά καύσιμα και μειώνοντας την έκλυση των αερίων που επιβαρύνουν το περιβάλλον. Το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, όπως η Covid-19, δεν σέβεται πολιτικά σύνορα.
Και η κλιματική αλλαγή;
Ομως η κλιματική αλλαγή, η μείωση των πόρων και η ανισότητα αποτελούν πολύ πιο σοβαρές απειλές για την επιβίωσή μας και την ποιότητα της ζωής μας από τη σημερινή πανδημία. Ακόμα και στο χειρότερο σενάριο, εάν κάθε άνθρωπος στη Γη μολυνθεί από Covid-19 και ως αποτέλεσμα το 2% πεθάνει, αυτό είναι «μόνο» 154 εκατομμύρια θάνατοι. Που σημαίνει ότι 7.546.000.000 άνθρωποι θα μείνουν ζωντανοί: πολύ περισσότεροι απ’ όσοι χρειάζονται για να εξασφαλισθεί η επιβίωση της ανθρωπότητας. Η Covid-19 είναι κάτι ασήμαντο, σε σύγκριση με τις επιπτώσεις που μπορεί να έχουν για εμάς η κλιματική αλλαγή, η μείωση των φυσικών πόρων και η ανισότητα.
Τότε γιατί δεν δείχνουμε αποφασισμένοι να δράσουμε εναντίον της κλιματικής αλλαγής και όλων των άλλων παγκόσμιων απειλών, όταν δείχνουμε αποφασισμένοι να δράσουμε για την πιο ήπια απειλή της Covid-19; Η απάντηση είναι προφανής: η Covid-19 τράβηξε την προσοχή μας, καθώς λόγω αυτής ασθένησαν ή πέθαναν άτομα σε όλον τον κόσμο μέσα σε λίγο χρόνο. Αντίθετα, η κλιματική αλλαγή μάς καταστρέφει αργά και όχι τόσο εμφανώς, μέσω έμμεσων συνεπειών, όπως η περιορισμένη παραγωγή τροφίμων, ο λιμός, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και η εξάπλωση τροπικών ασθενειών στις εύκρατες ζώνες. Ετσι, αργούμε να κατανοήσουμε την κλιματική αλλαγή ως παγκόσμια απειλή που απαιτεί μια παγκόσμια απάντηση.
Γι’ αυτό η πανδημία της Covid-19 μου δημιουργεί ελπίδα, ακόμα και την ώρα που πενθώ την απώλεια αγαπημένων φίλων που σκότωσε. Για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία, άνθρωποι σε όλο τον κόσμο αναγκάζονται να αποδεχθούν ότι αντιμετωπίζουμε όλοι μια κοινή απειλή την οποία καμία χώρα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνη. Εάν όλοι οι άνθρωποι ενωθούν, αναγκαστικά, για να νικήσουν την Covid-19, ίσως πάρουν ένα μάθημα. Ισως τότε έχουν κίνητρο για να ενωθούν, αναγκαστικά και για να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή, τη μείωση των φυσικών πόρων και την ανισότητα. Σε μια τέτοια περίπτωση, η Covid-19 θα έχει επιφέρει όχι μόνο μια τραγωδία αλλά και τη σωτηρία, βάζοντας τους λαούς του κόσμου μας σε έναν βιώσιμο δρόμο.
*Ο Jared Diamond είναι καθηγητής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας και συγγραφέας βραβευμένος με Πούλιτζερ. Στα ελληνικά μόλις κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Εθνη σε ανατροπή» – Εκδοσεις Διόπτρα – 2020
Αρθρο από το Project Syndicate που δημοσίευσαν τα ΝΕΑ Σαββατοκύριακο
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις 
