Μιχάλης Γιαννεσκής
Οι επανειλημμένες πτώσεις των διεθνών χρηματιστηρίων την πρώτη εβδομάδα του 2016 προκάλεσαν έκπληξη μόνο σε όσους πιστεύουν τυφλά στην έμφυτη παντογνωσία της «ελεύθερης αγοράς». Διότι εδώ και μήνες πολλοί οικονομικοί αναλυτές προμηνύουν κραχ της διεθνούς οικονομίας, και προειδοποιούν ότι η ασταθής ισορροπία των διεθνών αγορών γίνεται ολοένα και πιο επισφαλής.
Πρόσφατα η Διεθνής Τράπεζα πρόβλεψε σε έκθεση της ότι οι διεθνείς αγορές θα βρεθούν αντιμέτωπες με μια «τέλεια καταιγίδα» το 2016. Ο οικονομικός αρχισυντάκτης του Guardian, Larry Elliott, προειδοποιούσε το Δεκέμβριο ότι αναμένεται ένα μεγάλο κραχ στις διεθνείς αγορές μέχρι το 2017. Πριν μερικές ημέρες, ο μεγιστάνας επενδυτής George Soros δήλωνε ότι οι διεθνείς αγορές βρίσκονται αντιμέτωπες με μια κρίση παρόμοια του 2008, και ότι η Κίνα θα αποτελέσει τον κύριο καταλύτη της.
Η Κίνα, η δεύτερη σε μέγεθος οικονομία της υφηλίου που θεωρείται η «μηχανή» της ανάπτυξης του πλανήτη, έχει παίξει πρωταρχικό ρόλο στην πρόσφατη πτώση των διεθνών χρηματιστηρίων, και πέντε αλληλοσυνδεόμενοι λόγοι συνδράμουν στην παρούσα κατάσταση των αγορών.
1. Η κινεζική αγορά αποτελεί ένα πρωτοφανές φαινόμενο, διότι κατευθύνεται από μια μυστικοπαθή ηγεσία που επεμβαίνει συνεχώς όταν απειλείται η προβολή της τεχνητής εικόνας της Κίνας ως ενός κράτους με συνεχή ανάπτυξη και οικονομική ευημερία. Οι επεμβάσεις συνήθως αντιτίθενται στους κανόνες της «ελεύθερης αγοράς» και στην ουσία αποτελούν σπασμωδικές και ανεξέλεγκτες αντιδράσεις στα σκαμπανεβάσματα των αγορών. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι ο μηχανισμός διακοπής των χρηματιστηριακών συναλλαγών που ενεργοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Κίνα στις 4 Ιανουαρίου 2016 και απενεργοποιήθηκε μόλις 3 ημέρες αργότερα.
2. Η παραγωγή και οι εξαγωγές της Κίνας έχουν πέσει σημαντικά λόγω της παγκόσμιας κρίσης. Οι περισσότεροι αναλυτές εκτιμούν ότι τα ποσοστά ανάπτυξης και τα στατιστικά στοιχεία που δημοσιεύουν οι κρατικές αρχές της Κίνας είναι υπερβολικά αισιόδοξα και δεν αντιπροσωπεύουν την πραγματική κατάσταση της οικονομίας της χώρας.
3. Σε αντίθεση με τα περισσότερα διεθνή χρηματιστήρια, ένας μεγάλος αριθμός Κινέζων ιδιωτών (περίπου 90 εκατομμύρια άτομα, ή 7% του πληθυσμού) έχει επενδύσει σημαντικά ποσά στα χρηματιστήρια της Κίνας. Πολλοί από αυτούς τους επενδυτές έχουν μηδαμινή γνώση των αγορών. Σύμφωνα με την Deutsche Bank, 66% των μικροεπενδυτών της Κίνας δεν έχουν τελειώσει το γυμνάσιο και 6% είναι αναλφάβητοι. Πολλοί μικροεπενδυτές είναι επιρρεπείς σε προβλέψεις των αγορών που βασίζονται σε προλήψεις και προκαταλήψεις, και αντιμετωπίζουν τις επενδύσεις στα χρηματιστήρια σαν να παίζουν φρουτάκια. Η ανιδεότητα των μικροεπενδυτών και οι προσπάθειες κάλυψης της πραγματικής κατάστασης της οικονομίας από τις κινεζικές αρχές διευκολύνει πολλούς «γύπες» χρηματιστές να κατευθύνουν την αγορά προς όφελός τους.
4. Οι αγορές της Κίνας είναι σημαντικά υπερτιμημένες. Η αξία των χρηματιστηρίων της Κίνας αυξήθηκε κατά περίπου 150% μέσα σε ένα χρόνο (Μάιος 2014 – Ιούνιος 2015), παρά τις πτωτικές τάσεις που σημείωνε η κινεζική οικονομία εκείνη την περίοδο. Τον Ιούνιο 2015, η κινεζική αγορά έφτασε σε αξία τα 10 τρις. δολάρια, ενώ το 2013-14, όταν η χώρα είχε μεγαλύτερη ανάπτυξη, κυμαινόταν γύρω στα 4 τρις. Τα χρηματιστήρια της Κίνας έχασαν 3,25 τρις. δολάρια μέσα σε ένα μήνα το 2015, και συνολικά 4,5 τρις. δολάρια από τον Ιούνιο 2015, σύμφωνα με υπολογισμούς του Bespoke Investment Group, και στοιχεία του Bloomberg, αντίστοιχα.
Η κατάσταση των κινεζικών αγορών επιδεινώθηκε μόλις άνοιξαν τα διεθνή χρηματιστήρια για το 2016 και μέσα σε δύο μέρες τα κινεζικά χρηματιστήρια έχασαν περίπου ένα τρις. δολάρια. Πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι τα χρηματιστήρια της Κίνας δεν θα σταθεροποιηθούν εάν η αξία τους δεν πέσει στα επίπεδα του 2012-2014, δηλαδή προβλέπουν μια επιπλέον πτώση της τάξης των 2 τρις. δολαρίων, ή περίπου 33% της σημερινής αξίας.
5. Το νόμισμα της Κίνας (το γιουάν) διατηρείται τεχνητά σε υπερβολικά υψηλό επίπεδο σχετικά με το δολάριο, που δεν αντικατοπτρίζει την πραγματική του αξία σύμφωνα με εκτιμήσεις τραπεζών, όπως η Goldman Sachs. Το γιουάν έχει υποτιμηθεί επανειλημμένα τους τελευταίους μήνες, αλλά η εν λόγω τράπεζα προβλέπει επιπλέον υποτίμηση ενάντια του δολαρίου κατά 12% μέχρι το 2017. Κάθε υποτίμηση έχει αντίκτυπο στις κινεζικές, αλλά και στις διεθνείς, αγορές.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, το ρητό «ο κόσμος το έχει τούμπανο και εμείς κρυφό καμάρι» μάλλον ταιριάζει στην παρούσα στάση της κινεζικής ηγεσίας. Βέβαια, η έλλειψη εμπιστοσύνης στη δεύτερη οικονομία στον κόσμο δεν είναι η μοναδική αιτία για τις απαισιόδοξες προβλέψεις για την παγκόσμια οικονομία, αλλά συνεισφέρει σημαντικά στη παγκόσμια διάδοση της πτωτικής τάσης των κινεζικών χρηματιστηρίων.
Η σημαντική θέση που κατέχει η Κίνα («ο τραπεζίτης των ΗΠΑ», σύμφωνα με τη Χίλαρι Κλίντον) στο διεθνές πολιτικό-οικονομικό πλαίσιο αποτρέπει τις κυβερνήσεις άλλων κρατών από οποιαδήποτε προσπάθεια προτροπής της κινεζικής ηγεσίας για μια πιο ρεαλιστική αντιμετώπιση της παρούσας κρίσης. Ταυτόχρονα, οι κρατικές αρχές πολλών χωρών εθελοτυφλούν και αρνούνται να παραδεχθούν τα ενδημικά προβλήματα της διεθνούς οικονομίας.
Όπως εκτιμούν οι αναλυτές, το ζήτημα δεν είναι εάν αλλά πότε θα καταρρεύσει το σαθρό πλαίσιο της διεθνούς αγοράς. Μέχρι τότε, κάθε ευοίωνη πρόβλεψη για την παγκόσμια οικονομία θα βασίζεται στη μέθοδο της στρουθοκαμήλου.
