ΧΕΝΡΥ ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΘΟΡΩΠολιτική ανυπακοήεισαγωγή: Πασχάλης Κιτρομηλίδηςμετάφραση: Γιώργος Λαμπράκοςεκδ. Πατάκης, 2020, σελ. 96
Ο Αμερικανός συγγραφέας και στοχαστής Χένρυ Ντέιβιντ Θορώ (1817-1862) φυλακίζεται για μια νύχτα (24 ή 25 Ιουλίου 1846), μετά την άρνησή του να πληρώσει φόρο, δηλώνοντας έτσι την απέχθειά του για τη θεσμοθετημένη δουλοκτησία στην Αμερική, καθώς και την κήρυξη πολέμου της κυβέρνησης του Τζέιμς Πολκ στο Μεξικό. Η «Πολιτική ανυπακοή» (1849) αναλύει τους λόγους της πράξης του, διατυπώνοντας μια ευρηματική μέθοδο αντίστασης ενός σκεπτόμενου πολίτη που προασπίζει την ελευθερία των ατομικών δικαιωμάτων. Το δοκίμιό του θεωρείται από τα πιο επιδραστικά κείμενα στη μεταγενέστερη πολιτική φιλοσοφία. Ιστορικές προσωπικότητες, όπως οι Μαχάτμα Γκάντι, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και Λέων Τολστόι επεξεργάστηκαν και διέδωσαν την ιδέα της παθητικής αντίστασης ενάντια σε μια άδικη εξουσία, αναγνωρίζοντας την πρωτοτυπία της σκέψης του Θορώ.
Καθηγητής του στο Χάρβαρντ και φίλος του Θορώ υπήρξε ο Ραλφ Γουάλντο Εμερσον (1803-1882), εκπρόσωπος του αμερικανικού ρομαντισμού, όπως εκφράστηκε από το φιλοσοφικό κίνημα του «υπερβατισμού» της Νέας Αγγλίας. Τα ιδεώδη της φυσιολατρίας και της δύναμης του ανθρώπινου πνεύματος να υπερβαίνει τα δεινά της πραγματικότητας, οδηγούν στην πραγμάτωση ενός ιδιότυπου αντικομφορμισμού απέναντι στην κοινωνία των μαζών και στον αυταρχισμό της εξουσίας.
Τέτοιες επιρροές βρίσκουμε στο μυθιστόρημα «The Blithedale Romance» (1852) του Αμερικανού λογοτέχνη Ναθάνιελ Χόθορν (1804-1864). Ο Χόθορν, ιδρυτής της Brook Farm στη Μασαχουσέτη το 1841, βασισμένος στην προσωπική του εμπειρία, περιγράφει στο βιβλίο του μια αγροτική κοινότητα αυτοεξόριστων διαμαρτυρόμενων που δοκίμασε να εφαρμόσει μια ουτοπική μορφή κοινοκτημοσύνης.
Σχεδόν την ίδια εποχή, ο Θορώ, επιθυμώντας να ανεξαρτητοποιηθεί από τους κανόνες της πόλης, αποφασίζει να ζήσει απομονωμένος στα χρόνια 1845-1847 σε μια ξύλινη καλύβα που κατασκεύασε στο κτήμα του Εμερσον στις όχθες της λίμνης Γουόλντεν, δυτικά της Βοστώνης. Το ρομαντικό πνεύμα ενός διαλόγου της ατομικότητας με τη φύση, προβάλλεται στο έργο του «Walden or Life in the Woods» (1854) ως καθοριστικό στοιχείο της ηθικής και πολιτικής στάσης του βίου του.
Ο συγγραφέας της «Πολιτικής ανυπακοής» αντιλαμβάνεται ότι ο πόλεμος που μόλις είχε κηρύξει η Αμερική στο Μεξικό το 1846 είχε σκοπό να επεκτείνει τη δουλεία σε περιοχές που θα κατακτούσε. Ο τακτικός στρατός χρησιμοποιείται από την εκλεγμένη κυβέρνηση ως εργαλείο κατάχρησης και διαφθοράς. Ο Θορώ καλεί τους πολίτες να αναρωτηθούν αν υπάρχει δίκαιο σε έναν πόλεμο σκοπιμότητας που δεν αντιπροσωπεύει τη βούληση των Αμερικανών. Ο πολίτης πρώτα πρέπει να ασκεί την κρίση και την αίσθηση της ηθικής του και μετά να υπακούει στους νόμους: «Ο νόμος δεν έκανε ποτέ τους ανθρώπους μια στάλα δικαιότερους και, με το να τον σέβονται, ακόμα και οι καλοπροαίρετοι κάνουν καθημερινά άδικες πράξεις».
Ο Θορώ θίγει το ζήτημα της κατάργησης της δουλείας, προτρέποντας τους πολίτες να δράσουν: «Δεν ήρθα σε αυτόν τον κόσμο με βασικό σκοπό να τον κάνω καλό για να ζει κανείς, αλλά για να ζήσω σε αυτόν, είτε είναι καλός είτε κακός. Ενας άνθρωπος δεν πρέπει να κάνει τα πάντα, αλλά κάτι, κι επειδή δεν μπορεί να κάνει τα πάντα, δεν είναι ανάγκη να κάνει κάτι λάθος». Ο συγγραφέας καταλήγει πως σωστό θα ήταν να μην ολιγωρείς περιμένοντας να ψηφίσεις μιαν ακόμη άσκοπη κυβέρνηση που θα κυβερνήσει έχοντας την πλειονότητα με το μέρος της. Με το να μην καταβάλει τον φόρο στον φοροεισπράκτορα, ο Θορώ συγκροτεί ειρηνικά και με παράδοξο τρόπο μια ουσιαστική «πλειονότητα του ενός». Αυτό έχει ως συνέπεια τη φυλάκισή του. Εάν όμως οι υπέρμαχοι της κατάργησης της δουλείας σταματήσουν να στηρίζουν ένας ένας προσωπικά την κυβέρνηση με το να μην καταβάλουν φόρους, η φυλακή μπορεί να γίνει ο τόπος όπου ανήκει ο ελεύθερος άνθρωπος. Ενας τόπος-σημείο αναφοράς ενάντια στη δουλοκτησία και στον φυλετικό ρατσισμό.
Το συμπέρασμα
Ο Θορώ συμπεραίνει ότι οι νομοθέτες επαφίενται στην ευγλωττία της ρητορικής τους, ενώ τους λείπει η έμπνευση και το ταλέντο στο να ρυθμίζουν τα αμφιλεγόμενα ζητήματα που προκύπτουν διαχρονικά, όπως η αξία του ελεύθερου εμπορίου σε σχέση με την ένωση και την ακεραιότητα του έθνους, τη βιομηχανία, τη γεωργία, την οικονομία και τη φορολογία. Οραματίζεται μια φωτισμένη και θαυμαστή Πολιτεία που θα λαμβάνει υπόψη τις δυναμικές διαμαρτυρίες των πολιτών, αναγνωρίζοντας στο ανεξάρτητο άτομο την πηγή της δύναμης και της εξουσίας.
βιβλία
φιλοσοφία
