Στις 23 Μαρτίου 2020 ξεκίνησε μια διεθνής συζήτηση προκειμένου να πεισθούν οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες που είχαν τις εμπορικές πατέντες (ΙΡ) για την παραγωγή των εμβολίων κατά της COVID-19 να μοιρασθούν εθελοντικά την τεχνολογία με τον υπόλοιπο κόσμο. Η αρχική ιδέα ανήκει στον πρόεδρο της Κόστα Ρίκα, Carlos Alvarado, ο οποίος σε συνεργασία με τον πρόεδρο της Χιλής, Sebastian Pinera, έπεισαν τον γενικό διευθυντή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), Dr. Tedros Ghebreyesus, να αναλάβει διεθνή πρωτοβουλία για να συμμετάσχουν όλα τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ. Πράγματι, στις 29 Μαΐου 2020, ο ΠΟΥ επίσημα πλέον και με συμμετοχή 30 κρατών και πολλών διεθνών οργανισμών, προχώρησε στη δημιουργία μιας διεθνούς πλατφόρμας που ονομάσθηκε COVID-19 Technology Access Pool (C-TAP), δηλαδή μιας δεξαμενής γνώσεων για ελεύθερη πρόσβαση στην τεχνολογία (εμβόλια, θεραπεία, μελέτες) για την καταπολέμηση της πανδημίας της COVID-19. Το κύριο επιχείρημα ήταν ότι οι λίγες γνωστές φαρμακοβιομηχανίες που έχουν τις πατέντες δεν μπορούν να παραγάγουν τα 12 με 15 δισ. εμβόλια που απαιτούνται για τον εμβολιασμό των 7 δισ. κατοίκων του πλανήτη. Αν ο εμβολιασμός περιορισθεί στα πλούσια κράτη, η COVID-19 και τα νέα παραλλαγμένα στελέχη της θα παραμείνουν ενεργά στα φτωχά κράτη, απειλώντας και την υγεία των εμβολιασμένων πλουσίων χωρών. Ενα άλλο ενδιαφέρον επιχείρημα είναι καθαρά οικονομικό. Σύμφωνα με μελέτη του Οργανισμού Rand Europe, αν οι φτωχές χώρες δεν μπορέσουν να εμβολιασθούν έγκαιρα, οι πλούσιες θα χάνουν ετησίως 153 δισ. του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (GDP) τους. Η Ευρωπαϊκή Ενωση θα χάσει 40 δισ., οι ΗΠΑ 16 δισ., η Αγγλία μεταξύ 2 και 10 δισ. δολαρίων. Αντίθετα, αν όλες οι χώρες του κόσμου έχουν ισότιμη πρόσβαση στον εμβολιασμό, οι πλούσιες χώρες θα πάρουν πίσω 4,8 δολάρια για κάθε 1 δολάριο που ξόδεψαν για τον εφοδιασμό σε εμβόλια. Για την ώρα οι πλούσιες χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ενωση, η Αυστραλία αρνούνται να συνεργασθούν με τον ΠΟΥ στο πρόγραμμα C-TAP δεχόμενες τον ισχυρισμό του εκπροσώπου της Διεθνούς Συνομοσπονδίας των Φαρμακευτικών Εταιρειών Thomas Cueni ότι «τα δικαιώματα για τις πατέντες είναι η μηχανή που στηρίζει την έρευνα και την ανάπτυξη των ασφαλών εμβολίων για την COVID-19». Αντίθετα ο καθηγητής Brook Baker αναφέρει: «Αυτοί οι νόμοι για τις πατέντες έχουν φέρει τον κόσμο σε μια ακανθώδη κατάσταση, όπου ελάχιστες φαρμακευτικές εταιρείες αποφασίζουν σε ποιες χώρες θα χορηγήσουν το εμβόλιο για να τερματισθεί η επιδημία εκεί, και σε ποιες θα συνεχισθεί η μάχη εναντίον του κορωνοϊού με μάσκες και αποστάσεις». Φαίνεται όμως ότι τις τελευταίες εβδομάδες υπάρχει μια έντονη διεθνής συζήτηση για την ουσιαστική στήριξη της πρωτοβουλίας του ΠΟΥ. Πάνω από 6.000 επιστήμονες έστειλαν πρόσφατα επιστολή – αίτημα στον πρόεδρο Μπάιντεν, στην οποία τονίζουν: «Αν και προχωράει η διαδικασία για τον εμβολιασμό, δεν μπορούμε να σταματήσουμε την COVID στις ΗΠΑ εκτός εάν συγχρόνως δεν τον σταματήσουμε οπουδήποτε στον κόσμο. Με τη σημερινή ταχύτητα το εμβόλιο δεν πρόκειται να φτάσει στα φτωχά έθνη μέχρι το 2024. Εάν θέλουμε να τελειώσουμε αυτή την πανδημία, έχουμε επείγουσα ανάγκη περισσότερες εταιρείες να αρχίσουν την παραγωγή εμβολίων». Η επιστολή τελειώνει ως εξής: «Ο Dr. Anthony Fauci έχει με έμφαση στηρίξει τη συνεργασία των ΗΠΑ με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας C-TAP. Βασιζόμαστε σε εσάς, να εκπληρώσετε την υπόσχεσή σας ότι ακούτε τους επιστήμονες στην αντιμετώπιση της πανδημίας και συνεργασθείτε με την πρόταση αυτή». Οσοι από το Πανεπιστήμιο Harvard είχαν αυτή την πρωτοβουλία ισχυρίζονται ότι «Με μια κίνηση της πένας του ο πρόεδρος Μπάιντεν μπορεί να υποχρεώσει τις αμερικανικές εταιρείες να μοιραστούν τις τεχνολογίες του εμβολίου, ενώ θα μπορούν να αποζημιωθούν για κάθε δόση που θα χορηγείται. Το ξεκλείδωμα στην παραγωγή εμβολίων είναι θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Στην Ευρώπη, 50 οργανισμοί απευθύνθηκαν στην ολλανδική κυβέρνηση που αρχικά είχε στηρίξει την προσπάθεια του ΠΟΥ ζητώντας «η Ολλανδία να διατηρήσει τη φήμη της και τον πρωταγωνιστικό της ρόλο στον χώρο της ελεύθερης πρόσβασης στα φάρμακα». Μόλις την περασμένη Τρίτη ο ΠΟΥ και η γραμματεία για το πρόγραμμα C-TAP είχαν «διάλογο με τους οργανισμούς της Κοινωνίας των Πολιτών», σε μια προσπάθεια κατευνασμού των ολοένα και περισσότερων αντιδράσεων στη σημερινή αντιμετώπιση της πανδημίας από τις πλούσιες χώρες εις βάρος των φτωχών. Τονίσθηκε η ανάγκη υπάρξεως ισορροπίας μεταξύ των φαρμακοβιομηχανιών που κατέχουν τις πατέντες (ΙΡ), των κατασκευαστικών εταιρειών γενοσήμων και της παγκόσμιας δημόσιας υγείας. Η τελική απόφαση για την άρση της πατέντας στα εμβόλια μπορεί να δοθεί μόνο από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (WTO) που από το 1980 προστατεύει νομικά τις φαρμακευτικές πατέντες. Τα ενδιαφέροντα νέα όμως είναι ότι την 1η Μαρτίου 2021 αναλαμβάνει η νέα γενική διευθύντρια του WTO, η οικονομολόγος Ngozi Okonjo-Iweala, που έχει εργασθεί επί 25 χρόνια στην Παγκόσμια Τράπεζα και έχει διατελέσει δύο φορές υπουργός Οικονομικών αλλά και υπουργός Εξωτερικών της Νιγηρίας. Οι ελπίδες όλων όσοι αγωνίζονται για να απελευθερωθεί η τεχνολογία εναντίον της COVID-19 από τους λίγους και να μοιρασθεί και στους πολλούς αποκτούν πλέον μια πιο ρεαλιστική πιθανότητα. Μέχρι τότε η συζήτηση συνεχίζεται… * Ο κ. Δημήτρης Λινός είναι ομότιμος καθηγητής Χειρουργικής του ΕΚΠΑ, διευθυντής Χειρουργικής του oμίλου ΥΓΕΙΑ, lecturer στο Harvard Medical School.
