Ζούμε σε μια περίοδο σημαντικών αλλαγών και αναταραχών λόγω της πανδημίας COVID-19. Αν γυρνούσαμε τον χρόνο πίσω, στον Μάρτιο του 2020, θα βλέπαμε πως ο κοινωνικός όπως και ο θεραπευτικός ιστός κλυδωνίστηκε. Οσοι έχρηζαν ειδικής θεραπευτικής παρέμβασης – εκπαίδευσης έψαχναν για σταθερές που αρχικά ήταν σε αναδημιουργία, εξέλιξη, μεταμόρφωση. Ο τρόπος επανασύνδεσης, επαναπλαισίωσης πέρασε διαφορετικές χρονικές περιόδους και διαβαθμίσεις. Εμείς οι Λογοπεδικοί-Λογοθεραπευτές (Λ-Λ) ως επαγγελματίες ψυχικής υγείας, κληθήκαμε να μην εγκαταλείψουμε τη βασική αρχή του συνεχούς της φροντίδας των ωφελουμένων μας, αξιοποιώντας τρόπους και μέσα, εξ αποστάσεως ή/και διά ζώσης.
Ο λογοθεραπευτικός ρόλος είναι πολυεπίπεδος και πολυσύνθετος. Οι διαταραχές λόγου, ομιλίας, φωνής, επικοινωνίας είναι μια πρόκληση, καθώς ο/η Λ-Λ έχει να συνυπολογίσει και να αξιολογήσει τις παραμέτρους του ιστορικού του ατόμου, του κοινωνικού περιβάλλοντος, της οικογενειακής πραγματικότητας, της σχολικής πραγματικότητας και τις ανάγκες του ατόμου που αιτείται τη λογοθεραπεία. Ολα αυτά σε ένα πλαίσιο διεπιστημονικότητας και αλληλοσυμπληρωματικότητας μεταξύ των ειδικοτήτων.
Σημαντικό λογοθεραπευτικό «εργαλείο» αποτελεί η θεραπευτική σχέση μεταξύ του θεραπευτή/τριας και του παιδιού, εφήβου ή ενηλίκου. Τουλάχιστον το 50% της θεραπείας στηρίζεται στη συναισθηματική, διά ζώσης σχέση που καλλιεργείται, και επικοινωνείται κυρίως με ένα 60% μη λεκτικής επικοινωνίας. Ο Λ-Λ είναι ο «σύμμαχος» που επιλέγουν οι γονείς και το παιδί και/ή ο ενήλικος μεμονωμένα, για να αφουγκραστεί τις ανάγκες και τις προσδοκίες τους. Στην περίπτωση παιδιού, οι γονείς έχουν την επιθυμία να βιώσουν την πρώτη επαφή με τον ειδικό ως ένα «κράτημα» που κατανοεί, προστατεύει και υποστηρίζει τον ρόλο τους. Το παιδί ή ο έφηβος έχει ανάγκη να νιώσει ότι ανοίγει ένα επιπλέον κανάλι επικοινωνίας με τους «μεγάλους», τους «άλλους». Σημαντικό ρόλο παίζει το περιβάλλον (οικογένεια – σχολείο – κοινότητα), και βάσει αυτών και τα χρησιμοποιηθέντα υλικά, παιχνίδια και εξειδικευμένα αντικείμενα – εργαλεία.
Η διαχείριση της νέας πραγματικότητας εξαιτίας της πανδημίας και των συναισθημάτων που γεννήθηκαν δεν ήταν εύκολη, θέτοντας πλέον τη λογοθεραπεία σε νέο πλαίσιο.
Αρχικά οι Λ-Λ στραφήκαμε σε καινοτομίες μέσω της τεχνολογίας, της λεγόμενης τηλεπρακτικής, επιτρέποντας τη συνέχεια της λογοθεραπευτικής φροντίδας, χαροποιώντας και ανακουφίζοντας τους άμεσα ενδιαφερόμενους και εμάς τους ίδιους. Αναλογικά με την εξ αποστάσεως παροχή υπηρεσιών υγείας (τηλε-υγεία), η λογοθεραπεία υιοθέτησε τον όρο «τηλεπρακτική», σηματοδοτώντας την παροχή υπηρεσιών χωρίς την κοντινή/φυσική παρουσία του θεραπευτή. Η τηλεπρακτική έχει αναγνωριστεί το 2005 από την ASHA (American Speech-Language-Hearing Association) ως μια κατάλληλη μέθοδος παροχής υπηρεσιών λογοθεραπείας από απόσταση για αξιολόγηση, παρέμβαση – αποκατάσταση, εποπτεία και συμβουλευτική προς την οικογένεια.
Είναι σημαντικό να επιλεγεί σωστά πότε είναι εφαρμόσιμη ανάλογα με: ηλικία, γνωστικό επίπεδο, επίπεδο συγκέντρωσης – προσοχής, σοβαρότητα της διαταραχής, περιοχή της βλάβης, περιβάλλον – οικογενειακό, σχολικό, κοινωνικό, όπως και περιπτώσεις διαταραχών. Για παράδειγμα, σε διαταραχές άρθρωσης, φωνολογίας, απραξίας, γλωσσικών διαταραχών, μαθησιακών δυσκολιών, δυσλεξίας, διαταραχών ροής, φωνής, γνωστικών διαταραχών, δυσαρθρίας, κ.ά. Παίζει ρόλο και η επιθυμία του ατόμου για λογοθεραπευτική ανάγκη ενεργοποιώντας τις δυνάμεις του, να συνεργαστεί και να αξιοποιήσει αυτά που του προσφέρει η λογοθεραπεία. Η πρόκληση είναι να δημιουργηθούν στην τηλεπρακτική σταθερές σημαντικές για το πλαίσιο/θεραπευτικό περιβάλλον και πρωτίστως, για τον χώρο – χρόνο, καθιστώντας την ως φυσική συνέχεια της διά ζώσης λογοθεραπείας.
Στην τηλεπρακτική υπάρχουν πρωτεύουσες παράμετροι, όπως οι κλινικές δεξιότητες του θεραπευτή, το ηλεκτρονικό πλέον μέσο επικοινωνίας, η θεραπευτική σχέση – συμμαχία, η ηθική – δεοντολογία. Ανάλογα με την ηλικία, προστίθεται σταθερά και ο τρίτος που είναι συνήθως ο γονιός, ο φροντιστής που παίζει πλέον μεγαλύτερο καθοριστικό ρόλο στη θεραπευτική σχέση, επηρεάζοντας τη δυναμική. Αρα ο/η Λ-Λ έχει να δουλέψει την εγκατάσταση του τρίτου, το ίδιο εποικοδομητικά, όπως και στη δυαδική σχέση. Το στοίχημα είναι πόσο ο τρίτος βλέπει και εμπλέκεται στη θεραπεία θετικά, υποβοηθητικά και ενδυναμωτικά προς το άτομο που έχει ανάγκη τη λογοθεραπεία, θέτοντας σε προτεραιότητα τη σχέση με τον γονιό, φροντιστή.
Η εξ αποστάσεως λογοθεραπεία είναι θεραπεία, δεν είναι «μάθημα», ύλη που «πρέπει να βγει», ασκήσεις που πρέπει να γίνουν ή δημιουργική απασχόληση. Στις τηλεσυνεδρίες ο/η Λ-Λ θα ήταν καλό να βοηθήσει τον ενήλικο, τον γονιό και το παιδί να αναγνωρίσουν τι κάνουν που τους βοηθάει και όχι να τους «δείξει» τον τρόπο να κάνουν αυτά που δεν μπορούν ή δεν ξέρουν να κάνουν.
Ωστόσο η συμβατική πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία δεν μπορεί καταφατικά να αντικατασταθεί από την τηλεπρακτική, καθώς χάνεται αρκετά ο επικοινωνιακός μη λεκτικός πλούτος. Ο/η Λ-Λ οφείλει να έχει κατάλληλη εκπαίδευση και προσαρμογή στην εξ αποστάσεως θεραπεία, ώστε να διανθίσει τη δυναμική της διάδρασης – αλληλεπίδρασης. Οι στόχοι δεν αλλάζουν, αλλά διαφοροποιείται ο τρόπος που θα παρουσιαστούν και θα εκτελεστούν.
Τα παιδιά έδειξαν ότι αγαπούν την τεχνολογία, καθώς τα κινητοποιεί και συντηρεί την προσοχή τους στην αλληλεπίδραση και στις δραστηριότητες. Επιπροσθέτως, η τηλεπρακτική μπορεί να κάνει διαθέσιμη τη λογοθεραπεία σε παιδιά σε αγροτικές – απομακρυσμένες περιοχές χωρίς πρόσβαση σε κατάλληλες θεραπευτικές παρεμβάσεις. Δεν έχουν όμως όλοι πρόσβαση στο Διαδίκτυο.
Οταν οι Λ-Λ επέστρεψαν στις διά ζώσης θεραπείες, βάσει οδηγιών του υπουργείου Υγείας και του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), χρειάστηκε να μάθουμε πώς να κάνουμε λογοθεραπεία σ’ ένα ασφαλές περιβάλλον COVID-19, παιχνιδιάρικα και με υλικά εύκολα προς απολύμανση, με μια καμπύλη μάθησης. Οι μάσκες προσώπου αρχικά δυσκόλεψαν τη θεραπευτική σχέση, διότι δεν επέτρεπαν στους ωφελουμένους μας να δουν τα στόματά μας καθαρά, να αισθανθούν άνετα, να αλληλεπιδράσουν μαζί μας ξανά. Οι μάσκες με διαφάνεια στο στόμα βοήθησαν τους ωφελουμένους μας να δουν το χαμόγελο και τις εκφράσεις του προσώπου μας με σαφήνεια, σημαντικό για την ανάπτυξη γλωσσικών δεξιοτήτων, δεξιοτήτων άρθρωσης και αλληλεπίδρασης.
Αρχικά η πανδημία COVID-19 μπορεί να φαινόταν αρκετά πρωτόγνωρη και δύσκολη. Ωστόσο τα μέχρι στιγμής δεδομένα δείχνουν πως οι διάφοροι τρόποι συνέχισης της λογοθεραπευτικής φροντίδας μπορούν να ενισχύσουν δυνατά σημεία, συμπεριλαμβανομένων της ευελιξίας στη διαχείριση της αβεβαιότητας, της δημιουργικής επίλυσης προβλημάτων και της ανθεκτικότητας των ωφελουμένων και εμάς των Λ-Λ. Αν και αυτοί οι χρόνοι που διανύουμε, μπορεί να θέσουν περισσότερες προκλήσεις στην κλινική μας πρακτική, η εργασία που κάνουμε είναι ουσιαστική. Οι ωφελούμενοί μας μάς χρειάζονται τώρα περισσότερο από ποτέ και μαζί με αυτούς μαθαίνουμε κι εμείς!
• Τα στοιχεία του άρθρου είναι βασισμένα σε προσωπικά μας βιώματα και σκέψεις, καθώς και στο διαδικτυακό σεμινάριο του Πανελλήνιου Συλλόγου Λογοπεδικών – Λογοθεραπευτών τον Μάιο του 2020, σε συνάρτηση με τις συνεχείς εξελίξεις. * Η κ. Αθηνά Φραγκούλη – Σακελλαροπούλου, Ph.D., LRCSLT, είναι λογοπεδικός, πρόεδρος της ΕΚΨ Π. Σακελλαρόπουλος.** Η κ. Αθανασία Τζιμαρά είναι λογοθεραπεύτρια, επιστημονικά υπεύθυνη Κέντρου Ημέρας της ΕΚΨ Π. Σακελλαρόπουλος, νομός Φωκίδας.
Κορωνοϊός
