Η πρόσφατη απόφαση του Εφετείου Θράκης για το Βατοπέδι είναι από πολλές απόψεις μια ιστορική απόφαση. Τόσο πολιτικά όσο και νομικά έχει εξέχουσα και κομβική σημασία ενώ ταυτόχρονα αποκαθιστά το κύρος της δικαιοσύνης και δικαιώνει το χαρακτηρισμό του σκανδάλου που αποδόθηκε από μέρος (και όχι το όλον) του δημοσιογραφικού κόσμου.
Εκτιμώντας ψύχραιμα τη βαρύτητα της απόφασης, από νομικής άποψης επαναφέρει μετά από 12 χρόνια καθυστέρησης την απόφαση που επρόκειτο να ληφθεί από το πρωτόδικο δικαστήριο του 2003, ένα δικαστικό πραξικόπημα εξαιτίας του οποίου ξεκίνησε το σκάνδαλο της Μονής Βατοπεδίου και ο εσπευσμένος «συμβιβασμός» από την τότε κυβέρνηση -άνευ αντικειμένου- που κατέληξε στις πολύκροτες «ανταλλαγές» πριν αποφανθεί η δικαιοσύνη ότι η Μονή δεν έχει καμία κυριότητα στις εκτάσεις των 27.000 στρεμμάτων που διεκδίκησε στη Λίμνη Βιστωνίδα. Όμως αν κάποιος θέλει να εκτιμήσει τη στάση της δικαιοσύνης στο παρελθόν είναι λάθος να απομονώνει μόνο την περιβόητη υπόθεση της δικαστή Μ. Ψάλτη, παρότι αναμφίβολα είναι η «ρίζα» του σκανδάλου της Μονής, αφού τόσο πριν όσο και μετά την περίφημη δίκη του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Ροδόπης υπήρξαν -και υπάρχουν ενδεχομένως- σκιές στο έργο της δικαιοσύνης.
Η πολιτική, ο τύπος και οι τοπικές κοινωνίες
Ως προς το πολιτικό σύστημα, δεν χρειάζεται ιδιαίτερη σπουδή για να επιβεβαιώσει κανείς ότι η υπόθεση του Βατοπεδίου ήταν η πλέον χαρακτηριστική απόδειξη του συνταγματικού ονείδους «περί ευθύνης υπουργών» ενώ όσα συνέβησαν τα ταραγμένα χρόνια του σκανδάλου είναι από τις πλέον μελανές σελίδες για την ηθική ακεραιότητα του πολιτικού συστήματος και του κοινοβουλευτισμού. Με την απόφαση, εκτίθενται πολλαπλάσια όσοι ενεπλάκησαν καθώς είναι πλέον, επίσημα, το μεγαλύτερο πολιτικό σκάνδαλο της μεταπολίτευσης και θα μπορούσε να συγκριθεί μόνο με αυτό το Siemens για το εύρος της διαπλοκής και το ύψος της βλάβης που υπέστη το Δημόσιο.
Η δημοσιογραφία όλα αυτά τα χρόνια στάθηκε με επιλεκτική ευαισθησία απέναντι στο ζήτημα και είναι αλήθεια ότι οι αναπόφευκτες αποκαλύψεις, όταν το σκάνδαλο πήρε τη μορφή χιονιστιβάδας, δεν μπόρεσαν να διασώσουν τη χαμένη τιμή της δημοσιογραφίας καθώς η υπόθεση είχε αποκαλυφθεί δημοσιογραφικά στην περιοχή της Λίμνης Βιστωνίδας ήδη από το 2003 αλλά ελάχιστοι έδειξαν ενδιαφέρον πριν το 2008 όταν, για μη δημοσιογραφικούς λόγους, η υπόθεση ήρθε στην επιφάνεια και η δημοσιογραφική έρευνα ελάχιστων δημοσιογράφων του κέντρου, βρήκε χώρο για να δημοσιοποιηθεί επαρκώς. Όσοι επέλεξαν δημοσιογραφικά (αλλά και νομικά και πολιτικά) να υπηρετήσουν την αλήθεια αταλάντευτα και χωρίς επαμφοτερίζουσα στάση ή επιλεκτική σιωπή στις δύσκολες περιστάσεις, το πλήρωσαν ακριβά για πολλά χρόνια, ίσως το πληρώνουν ακόμη και σήμερα. Το κύκλωμα της Μονής παραμένει και σήμερα – ας μη κρυβόμαστε- ένα ισχυρό σύστημα συμφερόντων με διασυνδέσεις παντού, που επιχείρησε και συχνά κατάφερε να ισοπεδώσει όποιον βρέθηκε απέναντι !
Η άλλη διάσταση που μπορεί να εκτιμηθεί μετά από τόσα χρόνια είναι ο αποφασιστικός ρόλος που έπαιξε στην αποκάλυψη της υπόθεσης και την αντίσταση των τοπικών κοινωνιών ο ρόλος της τοπικής εκκλησιαστικής ηγεσίας της Ξάνθης. Καθώς από τη μία πλευρά υπήρχε μια Μονή που εκμεταλλευόταν την πνευματική της επιρροή για να μεθοδεύσει τη διαπλοκή με την πολιτική ηγεσία, καθίσταται εξέχουσας σημασίας η σθεναρή αντίδραση του τοπικού Μητροπολίτη, μέχρι το τέλος (και μέχρι και σήμερα) ενάντια στις διεκδικήσεις της Μονής . Άλλωστε ο κανόνας Βατοπεδινών και Αντιβατοπεδινών τέμνει μέχρι και σήμερα την πολιτική, δημοσιογραφική και εκκλησιαστική ζωή (και όχι μόνο) στην περιοχή πέριξ της Βιστωνίδας.
Το κοινό περί δικαίου αίσθημα και η Δικαιοσύνη
Τέλος, εκτός των άλλων, η πρόσφατη απόφαση, 200 σελίδων (!), φαίνεται ότι φροντίζει με επάρκεια και τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία να αποκλείσει κάθε περίπτωση αμφισβήτησης στο μέλλον και με τόλμη θέτει ήδη τη νομική βάση για την επιστροφή των εκτάσεων στο Δημόσιο. Άρα αντιμετωπίζει συνολικά και αποτελεσματικά όλες τις πτυχές του σκανδάλου, προεξοφλώντας την ακυρότητα των ανταλλαγών και ικανοποιώντας το κοινό περί δικαίου αίσθημα. Αυτό είναι και το βασικό ζητούμενο στην πορεία που ακολουθεί. Είναι ηθικός, πολιτικός και δικαστικός μονόδρομος να προχωρήσει άμεσα η επιστροφή των εκτάσεων που ανταλλάχθηκαν με το δημόσιο. Το σκάνδαλο παραμένει όσο δεν αίρονται οι παραχωρήσεις ακινήτων-φιλέτων του Δημοσίου ως ανταλλάγματα για μια έκταση που δεν ήταν στην κυριότητα της Μονής.
Αυτό ακριβώς είναι και το πολιτικό διακύβευμα που προκύπτει από την υπόθεση. Η έννοια της προστασίας του δημοσίου συμφέροντος το οποίο έβλαψαν ή προστάτεψαν πλημμελώς οι συνταγματικοί θεσμοί. Για αυτό και στο λεξιλόγιό μας όλα αυτά τα χρόνια αναφερόμαστε στις ενέργειες «της τότε κυβέρνησης» και όχι «του Δημοσίου», έναντι της Μονής. Με αυτό ως αυτονόητο γνώμονα της αποστολής των δημόσιων λειτουργών, πρέπει να προχωρήσει άμεσα η αποκατάσταση του δημόσιου συμφέροντος με την ακύρωση των ανταλλαγών . Πέρασαν 12 χρόνια για το πρώτο βήμα αλλά παραμένει η ελπίδα να επανέλθουμε στην «προτέρα κατάσταση». Μόνο τότε θα έχει δικαιωθεί η ελληνική κοινωνία, την οποία υπηρετούν οι θεσμοί.
